زخم بستر
- تعریف زخم بستر
اگر بیماری که به مدت طولانی در تخت بستری است بطور مداوم در یک وضعیت مانند خوابیدن بروی یک پهلو باشد و جابجا نشود، به دلیل فشاری که به پوست وارد می‌آید، دچار زخم بستر (یا زخم فشاری) می‌شود. زخم بستر یا زخم فشاری ، عارضه‌اي است كه بر اثر فشار مداوم، اصطكاك، رطوبت، دما، كهولت سن يا مصرف برخی داروها بوجود مي آيد
- نقاط مستعد زخم بستر
زخم بستر ممكن است در هر نقطه از بدن ايجاد شود، ولي معمولاً در قسمت‌هایی که تحت فشار هستند مانند مناطق استخواني و غضروفي بدن و یا در تماس مستقیم با ملافه می‌باشد دیده می‌شود. در وضعيت هاي مختلف فشار بر روي نقاط معيني از بدن وارد مي شود. قسمت هایی از بدن که در وضعیت های مختلف ممکن است در معرض خطر زخم بستر باشند عبارتند از:
- در وضعيت خوابيده به پشت نقاط تحت فشار عبارتند از: استخوان پس سري، ستون مهره ها، آرنج، لگن، دنبالچه، پاشنه پا
- در وضعيت خوابيده به شکم نقاط تحت فشار عبارتند از: استخوان پيشاني، استخوان سینه، زانو، برجستگي هاي لگن، انگشتان پا
- در وضعيت خوابيده به پهلو نقاط تحت فشار عبارتند از: استخوان کتف، سر استخوان لگن، برجستگي بزرگ استخوان ران، قوزک هاي پا
- در وضعيت نشسته نقاط تحت فشار عبارتند از: لگن و برجستگي هاي استخوان عانه
- علل و عوامل ایجاد کننده زخم بستر
- تشک نامناسب
- ملافه خیس و مرطوب و یا تا خورده و چروک شده
- هر وسیله ای که زیر بدن بیمار قرار بگیرد و روی آن نقطه فشار آورد.
- پوشش پلاستیکی زیر پای بیمار.
- جابه‌جا نکردن و ماساژ ندادن بیمار
- افراد پیر و مسن بدلیل پوست شکننده و ظریف
- ابتلا به بیماری قند خون یا دیابت
- مراحل زخم بستر
زخم بسترچهار مرحله دارد که عبارتند از:
- مرحله اول : در اين مرحله لایه سطحی پوست آسیب می‌بیند و رنگ پوست قرمز مي‌شود . با برداشتن فشار از روي پوست ، قرمزي آن كاهش نمي‌يابد. ممكن است دماي پوست كمتر يا بيشتر از حد طبيعي باشد يا بافت پوست طبيعي نباشد و بيمار احساس درد نمايد. زخم بستر در افرادي كه پوست روشن دارند زودتر قابل تشخيص است و در افرادي كه پوست تيره دارند رنگ زخم متمايل به آبي يا ارغواني است.
- مرحله دوم: در اين مرحله لايه مياني پوست آسيب می‌بیند و ممكن است به صورت تاول يا ساييدگي ظاهر شود.
- مرحله سوم:در اين مرحله ضايعه، تمامي لايه‌هاي پوست را درگیر مي‌سازد و ممكن است به بافت‌هاي زيرپوستی نيز سرايت كند. در اين لايه جريان خون به كندي صورت مي‌گيرد و به همان دليل درمان زخم با دشواري همراه است. در اين مرحله ممكن است زخم از داخل گسترش يابد و از آنچه در ظاهر ديده مي‌شود خيلي بزرگتر باشد.
- مرحله چهارم: در اين مرحله زخم كاملاً عمقي است و ممكن است به درون عضلات يا حتي استخوان نفوذ نمايد. برخي از زخم‌هاي بستر در هيچ يك از مراحل فوق طبقه‌بندي نمي‌شوند اين زخم‌ها را سلول‌هاي مرده مي‌پوشانند و يا ممكن است ترشحات و آثار زخم مانع از تعيين عمق آسيب‌ديدگي شوند.
- درمان و مراقبت از زخم بستر
چنانچه زخم بستر در مراحل اوليه تحت مراقبت قرار گيرد، به راحتي درمان مي‌شود. ولي زخم‌هاي مزمن مي‌توانند زندگي بیمار را تهديد نمايند. به دنبال ایجاد زخم؛ سد اولیه یعنی پوست باز و شکسته شود و عوامل عفونت زا به سرعت در این نواحی که محیط بسته، گرم و مرطوبی می‌باشد؛ شروع به رشد و تشکیل مجموعه های عفونی در لابلای بافت های زخم می‌نمایند. بنابراین شستشوی مداوم زخم با محلول شستشو و شستشوی ناحیه ی باسن و اطراف آن در طول روز با آب ولرم، به کاهش و جلوگیری از زخم و عفونت کمک می‌نماید.
پزشک در مواردی که زخم بستر در مراحل بالا قرار دارد، استفاده از آنتی بیوتیک و پانسمان های مخصوص و یا عمل جراحی را توصیه می‌کند.
- رژیم غذایی
- به بیمار نوشيدني‌هاي كافئين‌دار مانند چاي و قهوه كمتر بدهید .
- به بیمار نوشيدني هاي الكلي ندهید.
- در رژیم بیمار میوه و سبزیجات حاوی ویتامین C (سی) مانند گوجه و مرکبات و ... قرار دهید .
- علاوه بر یک رژیم غذایی, ممکن است بدن فرد به مکمل های ویتامینی , املاح معدنی یا دیگر مکمل ها ی غذایی نیاز داشته باشند. تجویز مکمل هایی همچون ویتامین ها مخصوصاً C (سی)، E (ای)، زینک ، روی و سلنیوم برای پوست سازی و ترمیم بافت ها مفید هستند که باید با تجویز پزشک باشد .
- برای سالم ماندن پوست به بیمار در صورت صلاحدید پزشک حد اقل 8 الی 10لیوان در روز آب دهید.
- غذای سالم مانند میوه، سبزیجات، غلات، لبنیات کم چرب و ماهی بخورید.
- پیشگیری از زخم بستر
- بیمار را روزانه حمام کنید. اگر امکان این مسئله وجود ندارد حداقل روزی یک بار همه بدن را با آب گرم پاک کرده و خشک نمایید، به‌خصوص نواحی که بیمار عرق می‌کند مانند بین باسن
- ملافه بیمار به طور روزانه تعویض شود.
- ملافه بیمار را از جنس نخ یا پنبه انتخاب کنید.
- در صورتی که ملافه بیمار خیس شد بلافاصله آن را تعویض کنید.
- از ملافه مرطوب زیر بدن بیمار استفاده نکنید.
- روکش پلاستیکی به طور مستقیم با بدن بیمار تماس نداشته باشد. حتماً روی روکش از ملافه نخی یا پنبه‌ای استفاده کنید.
- نواحی که زیاد عرق می‌کند مانند کشاله ران، بین دو باتکس، زیر بغل را با آب و صابون به خوبی بشویید و خشک کنید.
- بعد از هر بار حمام کردن برای پیشگیری از خشک و حساس شدن پوست می‌توانید بدن بیمار را با لوسیون بچه، روغن زیتون یا روغن بادام ماساژ دهید.
- به محض آنکه بیمار مدفوع کرد تعویض شود. ناحیه را با آب گرم و صابون بشویید و خشک کنید.
- در صورتی که در اثر مدفوع، بدن بیمار قرمز شد بعد از شستشوی ناحیه آن را با زینک اکساید چرب کنید.
- از تا خوردن و چروک شدن ملافه زیر بدن جلوگیری کنید.
- هر 2 ساعت یک‌بار بیمار را در تخت جابجا کرده و نواحی حساس را به آرامی‌ماساژ دهید (زیر باسن، بین دو باتکس، مهره‌های کمر، مهره‌های گردن، زیر آرنج و پشت کتف، پشت سر).
- از کشيده شدن بيمار برروی تخت جلوگيری نماييد، اين كار ممكن است آسيب بيشتري به پوست وارد كند.
- براي پيشگيري از سر خوردن بيمار، سر تخت را بيش از 30 درجه بلند نکنيد.
- بالش هايی را زير آرنج بيمار قرار دهيد تا فشارها مالشی بر آرنج کاهش يابد.
- در صورتی که بیمار ساعات زیادی در صندلی چر خدار به سر می‌برد هر 15 دقیقه او را از روی صندلی بلند کنید .
- از تشک مواج استفاده کنید.
- در صورتی که هر گونه قرمزی در پوست بیمار مشاهده کردید بلافاصله باید اقدامات درمانی را شروع کنید چون در عرض کمتر از چند ساعت این زخم کلیه بافت‌های زیرین را از بین می‌برد.
- اگر پوست بیمار تاول زد، تاول را باز نکنید و قسمتی که تاول زده را در معرض هوا قرار دهید تا سریع‌تر بهبود یابد.
- به هنگام قرار گرفتن بیمار به پهلو باید از خوابیدن مستقیم روی استخوان ران پرهیز کرد, وضعیت دراز کشیدن با زاویه 30درجه بهترین موقعیت را ایجاد می‌کند. به این منظور بالش ها را بالا بیاورید طوری که سنگینی بدن روی قسمت گوشتی ران آن بیفتد .
- وقتی بیمار خود را به پهلو می‌خوابانید بین هر دو زانو بالش نرم قرار دهید تا هر دو پا از هم فاصله داشته باشند.
- در هنگامی‌که بیمار خود را به کمر می‌خوابانید از بادکنک زیر پاشنه پا یا قرار دادن حوله ای که لوله شده زیر ساق پا استفاده کنید تا فشار روی پاشنه پا برداشته شود.
- در هنگامی‌که بیمار روی کمر خوابیده است زیر سر بیمار خود از بالش نرم و رینگ گرد استفاده کنید تا فشار از پشت سر بیمار برداشته شود.
- داروها
- در صورت تجویز آنتی بیوتیک ها دوره درمان را کامل و از مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک خودداری کنید .
- برای تسکین درد مسکن های تجویز شده توسط پزشک را به بیمار بدهید.
- در چه شرایطی به پزشک مراجعه نمایید؟
- زخم‌های بستر قرمز و تحریک‌شده‌ای که بعد از دو هفته مراقبت التیام نیافته‌اند.
- پوست اطراف زخم بستر پاره شده یا ترک خورده باشد.
- نواحی اطراف زخم بستر علائم عفونت مانند ورم، درد، ترشح یا داغی و تب داشته باشد.
